In Vlaanderen spreken we meestal over gedragstherapie en gedragstherapeuten, maar bedoelen we daarmee vaak een hele familie van psychotherapeutische ideeën en interventies die bepaalde kenmerken delen.
Zo hebben ze allemaal een sterke link met de traditie van experimenteel onderzoek ('experimentele psychologie') en zijn de meeste technieken gebaseerd op hoe mensen leren ('leerprincipes'). Er wordt verondersteld dat hoe we denken, voelen en handelen grotendeels gebaseerd is op hoe we in het verleden geleerd hebben over de wereld rondom ons (onze 'leergeschiedenis').
Een ander belangrijk aspect is dat gedragstherapie vaak gericht is op doen. In gedragstherapie gaan we in kaart brengen hoe precies jij geleerd hebt dat te voelen, denken en doen. Maar nog belangrijker dan inzicht is vervolgens ook proberen om betekenissen te veranderen, onder andere door te oefenen met nieuw gedrag.
Doorheen de jaren zijn er binnen de open familie van gedragstherapie verschillende aftakkingen met diverse specialisaties en accenten. Zo is er de opkomst van de meer cognitieve therapie, met de focus op hoe mensen denken, waardoor in het buitenland vaak gesproken wordt over de cognitieve gedragstherapie. Ook andere insteken leiden tot diverse gedragstherapeutische pakketten, zoals schematherapie, acceptance and commitment therapy, dialectische gedragstherapie, enzoverder.
Specialisaties kunnen ook erg verschillen, van zowel behandeling van psychische klachten als begeleiden van meer medische klachten zoals tinnitus
Wanneer je beroep doet op gedragstherapie, kan je verwachten dat je behandelaar (of behandelaars in het geval van een multidisciplinaire setting of groepstherapie) in een open en gelijkwaardige relatie met je samenwerkt om tot verbetering van je klachten te komen. Ook kan je verwachten dat je behandelaar je duidelijk vertelt waarom een bepaalde interventie werkt (psycho-educatie) en welk bewijs daarvoor is. Twijfel zeker niet om dit soort kritische vragen te stellen; je behandelaar zal er graag op antwoorden. Samen met je behandelaar doorloop je een probleemoplossend proces; je ontdekt samen hoe bepaalde problemen samenhangen (vaak door middel van vragenlijsten en registratie-opdrachten), om vervolgens samen een behandelplan te kiezen. Je kan ook verwachten dat je behandelaar samen met jou probeert vast te leggen dat deze therapie voor jou werkt, door bijvoorbeeld doorheen de therapie vooruitgang te meten.
De familie van cognitieve gedragstherapieën kent een rijke traditie van onderzoek. In onderzoek wordt vaak gedacht in termen van diagnoses, om zo bepaalde behandelpakketten met elkaar te vergelijken. Vaak blijkt cognitieve gedragstherapie hierbij effectief, zoals bijvoorbeeld bij angststoornissen, depressie, burn-out, verslaving, eetstoornissen en obesitas, trauma, persoonlijkheidsstoornissen en psychoses.
Echter, omdat behandelaars goed weten hoe de onderdelen van die protocollen werken, zal je behandelaar voor jou op maat een therapie maken. Zo combineert een goede gedragstherapie het beste uit de wetenschap, toegepast op de individuele persoon. Want ieder is uniek!
Je zou kunnen zeggen dat we hier een beetje vals spelen. Doordat cognitieve gedragstherapie zo een open traditie kent, worden technieken die wetenschappelijk onderbouwd zijn geïntegreerd binnen het gedragstherapeutisch proces. Denk bijvoorbeeld aan mindfulness. Je zou het dus ook kunnen omkeren; als iets werkt, zullen vele behandelaars met interesse in cognitieve gedragstherapie er nieuwsgierig voor open staan en ofwel het integreren, ofwel tijdig doorverwijzen naar mensen die hier onderlegd in zijn.